Адзін з найстарэйшых храмаў на тэрыторыі Беларусі. Царква, пра якую пісаў Настрадамус. Гродзенская адметнасць, якая мае дзве назвы, архітэктурныя асаблівасці і якая цудам захавалася да нашых дзён. Усё гэта — Каложская царква.
«Гарадзенская азбука» ад Hrodna.life — гэта 32 артыкулы пра цікавосткі Гродна. Кожнаму з іх адпавядае адна з літар алфавіту. А — Ажэшка, Б — Баторый, В — Вітаўт і так далей. У кожным артыкуле азбукі вы знойдзеце па пяць цікавых фактаў аб адметных гродзенскіх асобах, месцах ці з’явах.
1. Чаму Барысаглебскую царкву называюць Каложскай
Храм быў пабудаваны ў канцы ХІІ стагоддзя. Асвяцілі царкву ў гонар святых братоў Барыса і Глеба. Адсюль паходзіць назва — Барысаглебская. У народзе яе часцей называюць Каложскай. Наконт паходжання гэтай назвы гісторыкі маюць дзве версіі.
Першая звязаня з прадмесцем Пскова — Каложай, адкуль князь Вітаўт нібыта прыгнаў палонных і пасяліў іх у ваколіцах царквы. Другая адсылае да старажытных месцаў пахавання і нават крыніц, што б’юць з-пад зямліі - «коложань».
2. Збудаваў асабісты архітэктар кіеўскага князя
Імаверным архітэктарам царквы лічыцца Пётр Міланэг. З 1194 года ён быў асабістым архітэктарам кіеўскага князя Рурыка Расціслававіча. Міланэг працаваў у Кіеве, Чарнігаве і Оўручы. Каложа мае сваеасаблівы стыль, які даследчыкі адносяць да Гродзенскай архітэктурнай школы.
Асноўным матэрыялам пры будаўніцтве царквы была плінфа — тонкая апаленая цэгла. Яна змацоўвалася вапнай з дамешкам гліны і тоўчанай цэглы.
Чаму мы кажам пра мясцовую архітэктурную школу, як асобную? Справа ў дэкоры сцен: звонку ўмуроўвалі рознакаляровыя шліфаваныя камяні-валуны, якія аздаблялі фасад і надавалі яму асаблівы каларыт. Дадаткова сцены ўпрыгожвалі ўстаўкамі з каляровых паліваных плітак — маёлікі: жоўтага, зялёнага і карычневага колераў. Гэта надавала храму святочны выгляд і прыгажосць. Унутры царквы ў сцены ўмуравалі гліняныя збаны — галаснікі. Яны аблягчаюць вагу сцен і ствараюць добрую акустыку. Так рабілі яшчэ ў Рыме і Візантыі, а пасля і Кіеве, аднак нідзе няма такой вялікай колькасці галаснікоў у сценах, як у гродзенскіх цэрквах.
3. Храм выкарыстоўваўся як стойла для ската
Праз частыя набегі крыжакоў ў XIV-XV cт. храм быў разрабаваны і занядбаны. У будынка разбурылі дах і верхнюю частку сценаў. Пасля падпісання брэсцкай царкоўнай уніі ў 1596 годзе, царкву ў 1609 годзе перадалі ўніятам. Хоць тыя і правялі рэстаўрацыю, але з-за чарговых вайсковых дзеянняў царква зноў была пашкоджаная. Храм не меў вокнаў і дзвярэй, з-за чаго ў XVII ст. улетку мясцовыя жыхары выкарыстоўвалі яго як стойла для ската.
4. Святыня, якая не вярнулася на радзіму
Нягледзячы на жахлівы стан будынка, у XVII ст. у царкве з’явілася галоўная святыня гродзенскіх уніятаў — ікона Божай Маці Калажанскай. Згодна з легендай, цудадзейны абраз пакінуў у спадчыну царкве мясцовы жабрак. Падчас Першай сусветнай вайны ікону эвакуявалі ў Маскву. Там яе сляды згубіліся. Сёння ў царкве знаходзіцца копія іконы. Мажліва, менавіта яе падарылі апошняму рускаму імператару ў 1914 годзе. А пошукі арыгінальнага абраза працягваюцца па сённяшні дзень.
5. Пра Каложу пісаў Настрдамус?
«У Гардоне на Нёмане так высока падымецца вада, Што… большасць пабяжыць ратавацца ў Колоссе. Веста распаліць у грабніцы згаслы агонь». Гэты фрагмент у працах лекара і астролага Настрадамуса знайшоў гродзенскі гісторык Аляксандр Сявенка. Ён лічыць, што тут гаворка вядзецца менавіта пра Гродна і Каложскую царкву. Ці прадказанне Настрадамуса спраўдзілася, ці яго трэба чакаць далей — невядома. Гэта яшчэ адна загадка гродзенскай Каложы.