Н — Найдус. Паэт, што гаварыў па-тутэйшаму і складаў вершы на трох мовах

Ён — паэт, якога зараз амаль не ведаюць на радзіме. Паэт, што пісаў на мове, якая зараз не гучыць на беларускай зямлі. Яго творы выдаваліся ў 1920−1930-х гг. у Польшчы, а ў 1950-х гг. у Аргенціне. Яго прозвішча засталося ў назве гарадзенскай вуліцы, дзе ён жыў, тварыў ды памёр. Чытайце пяць цікавых фактаў пра Лейба Найдуса ў новым артыкуле «Гарадзенскай азбукі».

«Гарадзенская азбука» ад Hrodna.life — гэта 32 артыкулы пра цікавосткі Гродна. Кожнаму з іх адпавядае адна з літар алфавіту. А — Ажэшка, Б — Баторый, В — Вітаўт і так далей. У кожным артыкуле азбукі вы знойдзеце па пяць цікавых фактаў аб адметных гродзенскіх асобах, месцах ці з’явах.

Лейба, Лёва, Лявон

Лейб Найдус нарадзіўся ў Гродне, а дзяцінства правёў ў мястэчку Кусцін пад Беластокам. Рос у заможнай сям'і. Ягоны бацька ў маладосці пісаў вершы, а пазней заснаваў фабрыку ды займаўся сельскай гаспадаркай.

Клікалі юнага паэта дома па-рознаму: Лейба, Лявон, Леон, Лёва. Бацька Лейба, добразычлівы, інтэлігентны чалавек, вучыў дзяцей паважаць яўрэйскія, беларускія, польскія традыцыі наваколля. І наогул усе жыхары гэтай мясцовасці жылі ў згодзе, сцвярджалі, што яны «тутэйшыя». Іх аб’ядноўвалі праца на зямлі і спецыфічная мясцовая гаворка.

Пачаў пісаць на ідыш з-за дзяўчыны

Ва ўзросце 11 гадоў Лейба пачаў пісаць першыя вершы. Ён рос сярод дагледжаных дзедам і бацькам агародаў, рыбных ставоў, зялёных сенажацяў, лясоў. Тут спазнаў і адгэтуль панёс у жыццё, у сваю творчасць нейкую вельмі інтымную сувязь з прыродай, тонкае адчуванне яе і смутак «аб зялёным каралеўстве Пана».

Пазней хлопец пісаў па-руску, па-польску, на ідыш і друкаваў вершы ў выданнях Вільні і Гродна. Пад уплывам сваёй каханай, знаўцы і аматаркі яўрэйскай літаратуры, Ніны Табачнік (на жаль, яна вельмі рана памёрла ад сухотаў), стаў пісаць выключна на ідыш.

Быў сіяністам-сацыялістам

У той самы Найдус паступіў у камерцыйную вучэльню ў Радаме, а потым з’ехаў вучыцца ў Беласток. У 1905 годзе быў адлічаны праз удзел у студэнцкіх сходах рэвалюцыйнага працоўнага руху сіяністаў-сацыялістаў. У гэтай партыі Найдус удзельнічаў і пасля, аднак заўсёды быў нашмат больш паэтам, чым партыйным актывістам. Пасля адліку паступіў у вучэльню у Коўне, аднак таксама быў адлічаны з той жа нагоды. Гімназію ў Вільні скончыў толькі ва ўзросце 21 года.

Мадэрніст, віртуоз яўрэйскай паэзіі

Лейба Найдуса называлі «віртуозам яўрэйскай паэзіі». Творы Пушкіна, Лермантава, Гётэ ў яго перакладах на ідыш чыталі яўрэі ўсёй Еўропы, а яго ўласныя вершы друкавалі ў школьных падручніках. Ён быў мадэрністам, прыхільнікам ідэі абнаўленны яўрэйскай паэзіі на ідыш. Галоўная ідэя мадэрнізма — адыход ад традыцый і стварэнне новай літаратурнай мовы.

У даследаваннях ёсць параўнанні яго з Пушкіным: як Пушкін стварыў новую рускую літаратурную паэтычную мову, так Найдус зрабіў тое ж самае для паэзіі на ідыш. Вершы Найдуса былі папулярныя, асабліва сярод моладзі, хаця для правінцыяльнага яўрэйскага вуха яны і здаваліся нязначнымі.

Традыцыйнымі тэмамі яўрэйскай літаратуры былі боязь пагромаў, цяжкія пакуты прыгнечаных людзей, густа засяроджаных у рамках мяжы аселасці, асуджаных на жабрацкае існаванне. У вершах жа Найдуса — «захапленне прыродай, цесна знітаванай з чалавекам, меладычнасць, напеўнасць» — усё тое, чаго так не хапала яурэйскай літаратуры наогул.

Вуліца і помнікі ў двух гарадах

Найдус памёр ад дыфтэрыі ў 1918 годзе, ў Гродне. Яго сябра, Абрам Зак, зімою вёз яго на санках у шпіталь, аднак выратаваць паэта не атрымалася. На пахаванне сабраўся натоўп аматараў творчасці Лейба, яго паэтычных вечарын. На магіле быў пастаўлены помнік вядомага скульптара Астшегі: анёл, які мае два вялікіх белых крыла, апушчаных, скручаных ці зламаных. У пачатку 1950-х яўрэйскія могілкі былі знесеныя дзеля стадыёна «Чырвонае знамя». Помнік не захаваўся. У 1992 годзе ў Варшаве на яўрэйскіх могілках на вуліцы Акаповай аматары паэзіі Найдуса паставілі кенатаф — помнік на сімвалічнай магіле паэта. А ў Гародні, у самым цэнтры, ёсць вуліца Лейба Найдуса; у доме № 1, як мяркуюць, жыў паэт. Былы дом не захаваўся, на яго месцы пабудаваны гандлёвы цэнтр ABC.

Аўтар выказвае вялікую падзяку за дапамогу ў працы над артыкулам Марыне Шапялевіч, складальніцы кнігі «Я сердцем солнца пью нектар. Лейб Найдус. К 130-летию со дня рождения гродненского поэта» (Гродно, 2021).

Чытай таксама:

• «Гродна мае асаблівую энергетыку». Унук паэта Лейбы Найдуса пабываў на радзіме продкаў

• Шыльда ці бюст? У Гродне думаюць як увекавечыць імя Найдуса

• «Не толькі камісарам трэба помнікі ставіць». Гродзенскі скульптар шукае сродкі на бюст паэту Лейбу Найдусу

• У Музеі гісторыі яўрэяў Гродзеншчыны ствараюць экспазіцыю пра Лейба Найдуса